Econoom Richard Baldwin over robotisering: ‘De economie van de toekomst zal supermenselijk zijn’

RICHARD BALDWIN "We moeten ophouden ons blind te staren op wat AI allemaal kan en ook kijken naar wat het niet kan." © World Economic Forum / Valeriano
Jef Poortmans
Jef Poortmans redacteur bij Trends

Globalisering en robotisering zullen hand in hand de globale arbeidsmarkt door elkaar schudden, waarschuwt de econoom Richard Baldwin. Beleidsmakers hebben geen besef van de snelheid en de omvang van die ontwikkeling. Maar we staan niet machteloos en massale sociale onrust is afwendbaar.

Eind vorige maand ging Knack samen met de Vrije Universiteit Brussel na hoe de Belg aankijkt tegen de robotisering van de samenleving. Het beeld was gemengd positief. Meer dan de helft van de Belgen juicht robotisering en artificiële intelligentie (AI) toe, omdat ze routineklussen in het huishouden en op het werk overnemen. Maar een meerderheid vreest dat daardoor meer banen zullen verdwijnen dan erbij komen. Die mening is ook econoom Richard Baldwin toegedaan. “Het is geen nieuw probleem”, vertelt Baldwin tijdens zijn bezoek aan Brussel. “De arbeidsmarkt zal drastisch veranderen, maar dat doet ze al driehonderd jaar. Alleen zal die verandering nog veel sneller verlopen en omvangrijker zijn”, stelt de Amerikaan. In zijn jongste boek waarschuwt hij hoe de robotisering en de globalisering vooral de dienstensector en het kantoorwerk overhoop zullen gooien. Met nog meer sociale ontrust tot gevolg.

Technologische veranderingen zijn goed. We moeten er enkel voor zorgen dat de aanpassingskosten niet enkel bij de werknemers terechtkomen

Waar betekent de titel van uw boek, Globotics?

RICHARD BALDWIN. “Daarmee duid ik aan dat digitale technologie, of digitech, zowel een sterke impact heeft op de globalisering als op de robotisering van de wereldeconomie. De afgelopen decennia werden fysieke robots almaar prminenter in de fabriekshallen. Maar ik voorspel dat robots, AI en machine learning in de komende decennia vooral het kantoorwerk zullen ontwrichten.”

Waarom vooral kantoorwerk?

BALDWIN. “De technologie krijgt verregaande cognitieve capaciteiten. En aangezien meer dan 80 procent van de werknemers in geavanceerde economieën in de dienstensector werkt, zal nieuwe technologie in die branche een grotere maatschappelijke impact hebben dan nieuwe technologie in de maakindustrie.”

Waarin schuilt die bedreiging?

BALDWIN. “Tools die draaien op AI zijn heel makkelijk te gebruiken. Je hebt er geen hoger diploma voor nodig. Het probleem is dat ze vooral middenklassenbanen zal treffen, zoals juridische assistenten, verpleegkundigen, technisch tekenaars of werfleiders. Dankzij AI krijgen zij veel meer capaciteit, waardoor ze in aantal minder nodig zijn.”

Zijn daar nu al voorbeelden van?

BALDWIN. “Onlangs was er in de Verenigde Staten een wedstrijd tussen gewone kinderartsen en door AI gestuurde algoritmes om kinderziektes te diagnosticeren. De algo’s hebben gewonnen. Die tool zal vooral verpleegkundigen aanzienlijk productiever maken.”

U ziet een andere bedreiging in wat u telemigratie noemt. Wat is dat precies?

BALDWIN. “Daarmee bedoel ik globalisering in de dienstensector, waarin buitenlandse werknemers uit lagelonenlanden permanente kantoorfuncties in de geavanceerde economieën invullen. Ik verwacht dat bepaalde werknemers structureel via een scherm aanwezig zullen zijn, waardoor het lijkt alsof ze werkelijk deel uitmaken van het kantoor. Daarom noem ik het telemigratie en niet internationaal freelancen. Grote bedrijven als American Express of Marriott Hotels stellen nu al permanent buitenlandse afstandswerkers te werk.”

Komen daar duurzame arbeidsrelaties uit voort, denkt u?

BALDWIN. “De kracht van collaboratieve software, zoals Trello en Basecamp, wordt zwaar onderschat. Die biedt bedrijven de mogelijkheid werknemers die zich op verschillende plaatsen bevinden, te laten samenwerken. Ze maakt de coördinatie aanzienlijk makkelijker.”

Wat zal het effect van al die ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zijn?

BALDWIN. “Dat kunnen we niet nauwkeurig voorspellen. Die evolutie verloopt niet lineair. Ze gaat met horten en stoten. Schattingen van banenverlies gaan van tientallen miljoenen over twintig jaar tot honderden miljoenen over tien jaar.”

Hoe zal die evolutie, of revolutie, zich ontrollen?

BALDWIN. “Veel mensen miskijken zich op hoe dat zal gebeuren. Iedereen maakt de analogie met de impact van de automatisering en de globalisering op de maakindustrie. Die kwam neer op fabriekssluitingen en massaontslagen. Maar zo zal het nu niet verlopen. Het zal eerder gradueel gaan. In de Verenigde Staten verdwijnen jaarlijks 5 miljoen banen en komen er tegelijk 5 miljoen bij. In mijn ogen zal de digitech de banenvernietiging niet versnellen. Ik zie veeleer een probleem aan de aanwervingskant. Er zullen minder nieuwe banen bij komen.”

De evolutie kan gradueel verlopen. Toch maakt u zich zorgen. Waarom?

BALDWIN. “Velen zien nog niet in hoe snel die digitale technologie op ons afkomt. Ze zien ook niet dat die zowel de globalisering als de automatisering versneld in de hand werkt en dat die hetzelfde type banen zal treffen, namelijk diensten en kantoorbanen. We hebben geen zicht op het moment dat de doorbraak er komt. Maar als het zover is, moeten we voorbereid zijn, voor het geval de impact groter is dan verwacht. Want dat zal met een grote opstand gepaard gaan.”

Hoe zal zich dat uiten?

BALDWIN. “Mensen zullen op zoek gaan naar een zondebok. Mijn gok is dat dat weleens Big Tech kan zijn. Kijk naar Andrew Yang, een presidentskandidaat bij de Democraten. Heel zijn discours draait rond hoeveel banen verloren zijn gegaan en nog verloren zullen gaan door technologie. Hij is geen losgeslagen gek, hij heeft het hart op de juiste plaats en kraamt geen onzin uit. Zijn boodschap slaat aan. Ik verwacht dat de linkerzijde, met onder anderen Elisabeth Warren en Bernie Sanders, die boodschap overnemen om de publieke woede te richten op technologie in plaats van op immigranten of China.”

Welke opties hebben beleidsmakers om die globotics-toekomst vorm te geven?

BALDWIN. “Plan A is mensen te helpen zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Laat die veranderingen maar snel komen, maar help werknemers ermee om te gaan. Het Deense flexisecurity-model is een mooi voorbeeld: een flexibele arbeidsmarkt met overheidsondersteuning. De overheid helpt werknemers die hun baan verliezen via herscholing een nieuwe job te vinden. Die overheidsbegeleiding verlicht de klap voor werknemers. Technologische veranderingen zijn goed. We moeten er enkel voor zorgen dat de aanpassingskosten niet enkel bij de werknemers terechtkomen, maar ook bij de bedrijven en de rest van de samenleving.”

Het is absurd dat er geen internationaal bestuursorgaan rond AI bestaat, of een wereldinternetorganisatie, of een ministerie van AI om die sector op te volgen

Als dat plan A is, wat is dan plan B?

BALDWIN. “Dat noem ik shelterism. Daarbij zullen werknemersorganisaties regelgeving aangrijpen om de veranderingen af te remmen, zoals ze dat bij Über en AirBnB gedaan hebben. Dat is al gebeurd en het zal ook nu gebruikt worden. De derde, en in mijn ogen de slechtste optie is doorgedreven werknemersbescherming. Als bedrijven werknemers moeilijker kunnen ontslaan, zullen ze minder snel nieuwe technologie inzetten.”

Sommigen zien een universeel basisinkomen als oplossing

.

BALDWIN. “Dat is een van de vele interessante antwoorden op de verkeerde vraag. Het universele basisinkomen komt voort uit Keynes’ voorspelling van massale technologische werkloosheid. Dat is in zijn tijd niet gebeurd, en het zal ook nu niet gebeuren.”

Welke is dan wel de juiste vraag?

BALDWIN. “Hoe we voldoende koopkracht bij de mensen krijgen om de zaken te kopen die de robots maken. Er zijn twee deelvragen: waar haal je dat geld vandaan en hoe verdeel je het? Het universele basisinkomen is enkel met de laatste vraag bezig. Maar in een moderne welvaartsstaat gaat het om veel geld, als je de koopkracht hoog wilt houden.”

Is een robotbelasting een oplossing?

BALDWIN. “Die is lastig, omdat het niet over fysieke goederen gaat. Je kunt moeilijk een spreadsheet of een algoritme belasten. Of neem de automatische paspoortscans aan grenscontroles. Daar zijn waarschijnlijk geen werknemers voor ontslagen. Moet je zo’n technologie dan belasten?”

Zijn politici zich voldoende bewust van de ernst en de snelheid van wat op ons afkomt?

BALDWIN. “Verre van. Ze leven in ontkenning. Ze overschatten de gevolgen van technologie op korte termijn, maar onderschatten ze op lange termijn. En al verloopt die langetermijnontwikkeling gestaag, we zullen ons onderwijs, de sociale zekerheid en het belastingsysteem erop moeten afstemmen.”

Kunnen we als samenleving die ontwikkelingen in ons voordeel uitspelen?

BALDWIN. “We moeten ophouden ons blind te staren op wat AI allemaal kan en ook kijken naar wat het niet kan. De basis voor machine learning is altijd een gestructureerde dataset. AI kan niets met al wat daarbuiten valt. Dan zie je dat AI de meeste menselijke troeven – zoals empathie, ethisch bewustzijn, creativiteit en sociale vaardigheden – niet kan overnemen. Daarom zal de economie van de toekomst supermenselijk zijn.”

Wordt dat al toegepast?

BALDWIN. “Een goed voorbeeld is Snapchat. Dat werkt met een multidisciplinair team van een paar honderden werknemers. Zij gebruiken AI om snel heel veel zaken uit te proberen. Zij maken zich met andere woorden meester van AI en laten het voor hen werken, niet omgekeerd. Cisco heeft een chief people officer voor 74.000 werknemers. Het bedrijf is gestopt met individuele evaluaties. Het werkt volledig projectmatig en evalueert enkel teams op hun projectresultaat.”

Wat moeten we onze kinderen bijbrengen om mee te zijn?

BALDWIN. “Ik ben geen opvoedingsexpert, maar ik verwacht dat jongeren via osmose een basis aan digitale vaardigheden zullen meekrijgen. Maar in een baan zoals softwareprogrammeur zit geen toekomst meer, want dat loopt nu al deels geautomatiseerd. Vooral menselijk vaardigheden blijven belangrijk, zoals innovatief en creatief denken, in team werken en met onverwachte situaties kunnen omgaan. Ethische vaardigheden worden ook sterk onderschat en onderbenut. Je wilt geen onethisch iemand aan het hoofd van een organisatie.”

Hebt u nog tips voor politici en beleidsmakers?

BALDWIN. “Bereid je erop voor het proces te vertragen als het te snel dreigt te gaan. En monitor het beter. Het is absurd dat er geen internationaal bestuursorgaan rond AI bestaat, of een wereldinternetorganisatie, of een ministerie van AI om die sector op te volgen. De globalisering en de robotisering zijn enorm technisch, het gaat ongezien snel en de overheden zitten er niet dicht genoeg op. Daarnaast moeten ze de kwetsbare werknemers beter opvangen. Daar moet je de sociale zekerheid beter op afstemmen, zodat het niet ieder voor zich is, want dat zal tot collectieve woede leiden.”

Richard Baldwin, The Globotics Upheaval. Globalization, Robotics and the Future of Work, Orion Publishing, 304 blz., 19,99 euro

Bio

· Hoogleraar internationale economie Graduate Institute Genève

· Directeur Centre for Economic Policy Research (CEPR), Londen

· Oprichter en hoofdredacteur VoxEU.org

· Leerstoelen aan Oxford, Massachusetts Intstitute of Technology, Columbia Business School

· Adviseur Japans ministerie van Economie, World Economic Forum, Peterson Institute

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content