Serieondernemer Rudi Pauwels: ‘Het gebrek aan langetermijnvisie is de ziekte van deze tijd’

Rudi Pauwels heeft zijn plaats in de eregalerij van de biotechnologie en de geneeskunde al dubbel en dik verdiend. Toch broedt de oprichter van Tibotec-Virco en Biocartis alweer op nieuwe plannen.

Shoot for the moon. Even if you miss, you’ll land among the stars. Een kadertje met die lijfspreuk tooide het kantoor van Rudi Pauwels in de hoofdzetel van het biotechbedrijf Biocartis in Mechelen. Het siert nu zijn huis in Londen.

“Ik kijk daar elke dag naar, ik blijf erin geloven”, zegt Pauwels, terwijl hij ons het boek No Dream is Too High van Buzz Aldrin, de tweede man op de maan, toeschuift. De 58-jarige doctor in de farmaceutische wetenschappen wordt beschouwd als een visionaire wetenschapper en ondernemer. Midden jaren negentig al lanceerde hij de hiv-specialist Tibotec-Virco, waarmee hij aan de basis lag van drie van ‘s werelds meest gebruikte aidsremmers. Hij stond ook mee aan de wieg van de biotechklepper Galapagos.

Maar daar hield het niet op. Pauwels verkocht Tibotec-Virco in 2002 aan Johnson & Johnson, het moederbedrijf van Janssen Pharma, en trok twee jaar later met zijn gezin naar Zwitserland om er te herbronnen nabij het meer van Genève. Bij de Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne (EPFL) kiemde de zin voor een nieuw ondernemingsavontuur, dat in 2007 leidde tot de oprichting van het diagnosebedrijf Biocartis. Daarmee ontwikkelde hij het minilabo Idylla, om ziektes in een vroeg stadium op te sporen. Pauwels, die in 2015 door De Tijd werd verkozen tot de meest vernieuwende ondernemer in België, vervulde met Biocartis een droom die terugging tot de periode van Tibotec, toen hij in Afrika een manifest gebrek aan eenvoudige en goede ziektediagnosemiddelen vaststelde. “Elke onderneming die ik gestart heb, zag ik als een missie om de geneeskunde of de gezondheidszorg een stuk verder te helpen”, stelt Pauwels.

Biocartis trok in de lente van 2015 succesvol naar de beurs, maar tien jaar hectiek bij het Mechelse biotechbedrijf eiste ook zijn tol. “Het was een boeiende rit, maar ik zat op mijn tandvlees”, bekent Pauwels, die vorig jaar afzwaaide als CEO en enkele maanden geleden ook afhaakte als voorzitter. Maar deze keer geen lange sabbatical voor Pauwels, die na zijn afscheid als CEO een stichting lanceerde om Idylla’s ook in de diepste Afrikaanse uithoeken te krijgen. Daarnaast aanvaardde hij uitvoerend voorzitter te worden van miDiagnostics, een ambitieuze spin-off van het elektronica-onderzoeksinstituut imec, met Marc Coucke als belangrijkste financier. En uiteraard broedt rasondernemer Pauwels op nieuwe initiatieven, vertelt hij kort voor een reünie met 200 ex-collega’s van Tibotec. “Tranen in de ogen? Ja, toch wel. Een bedrijf is meer dan het product dat het heeft ontwikkeld.”

Moeilijker dan gedacht

“De inspanningen om Biocartis te brengen tot wat het was, hebben heel veel van mijn krachten gevergd. Ik draaide puur op adrenaline. Maar zodra de adrenalinerush van de beursgang weg was, kwam de vermoeidheid. Voor mij is het altijd alles of niets, maar there is no magic. Je probeert zo goed mogelijk te doen voor iedereen, maar op zeker moment bots je op je grenzen. Ik heb een prijs betaald, mentaal en fysiek, maar ook in relaties en in vriendschappen. Gelukkig heb ik er de juiste conclusies uit getrokken.”

“Ik liet weten dat er beter een nieuwe CEO zou komen. Uit de zoektocht is Herman Verrelst gekomen. Hij stak er echt bovenuit. Ik zou in de raad van bestuur blijven en het innovatiecomité leiden. Maar wanneer je zelf piloot van het vliegtuig bent geweest en het door stormen gestuurd hebt, is dat moeilijker dan gedacht. Ik moest dus meer afstand nemen. Bovendien werd het werk voor mijn stichting, de Praesens Foundation, intensiever en vond ik dat ik het hoofdstuk Biocartis moest kunnen afsluiten om mijn geest vrij te maken voor andere dingen.”

“Het is gemakkelijk te zeggen dat Biocartis sneller had moeten gaan. Ik zat aan de kant waar ik op de snelheidspedalen drukte, en ik kan zeggen dat ik vaak plankgas gaf. De prijzen worden uitgereikt aan de eindstreep. De wetenschappelijke rapporten en de feedback van klanten over de kwaliteit van Idylla en de testen van Biocartis bewijzen dat we de juiste keuze gemaakt hebben. Ik heb toch wel een andere tijdshorizon dan investeerders die proberen zo snel mogelijk hun kapitaal te laten renderen.”

“Biocartis zou wel een stuk verder hebben gestaan als het over grotere kapitalen beschikt zou hebben. Dat is misschien jammer. We hadden ook veel meer kunnen ophalen bij de beursgang. Maar het is gemakkelijker de lotto in te vullen om vijf na acht dan om vijf voor acht.”

Van droom tot realiteit

“Ik heb al heel lang een band met imec. CEO Luc Van den hove vroeg me al of ik in zijn adviesraad wilde komen toen ik bij het Zwitserse EPFL was. Ik help imec dus al tien jaar om de vertaling te maken van de technologische innovaties in de halfgeleiderindustrie naar lifesciences en gezondheidszorg. Ik had al met Biocartis samenwerkingen met imec rond bepaalde projecten. Zelfs in Zwitserland was ik al met imec-ingenieurs bezig om de toekomst voor te bereiden.”

“Imec wordt in Vlaanderen te weinig geapprecieerd. Dit is het Silicon Valley van de 21ste eeuw. Hier liggen de basisstenen voor verdere disruptie. Ik heb ook met imec vele jaren nagedacht over hoe we die technologie in echte producten kunnen omzetten. Dat is wat een ondernemer doet: een visie omzetten van droom tot realiteit. En spin-offs zoals miDiagnostics zijn de juiste optie. Ik heb overigens ook de technologie voor miDiagnostics zien ontwikkelen, en er regelmatig mijn visie over gegeven. Er broeden hier nog meer spin-offs.”

“Biocartis is met zijn producten al op de markt en staat dus veel verder dan miDiagnostics. Maar ze zijn supercomplementair. Zij passen in het model van de gezondheidszorg van de toekomst. Die is enkel mogelijk via technologie die het meten van wat zich in onze lichamen afspeelt, dichter bij de patiënt en de arts brengt. Ik zie op termijn eerder synergie dan concurrentie. Ze hoeven daarom niet samen te gaan, maar er zijn vormen van samenwerking mogelijk.”

“Ik word nu voorzitter van een bedrijf waarin Marc Coucke zwaar investeert. Ik ken hem niet zo goed, maar heb wel bewondering voor wat die man allemaal in gang zet. Hetzelfde kan worden gezegd van Urbain Vandeurzen (de vroegere eigenaar van het technologiebedrijf LMS, die het industriële groeifonds Smile Invest heeft gelanceerd waarin ook Pauwels heeft geïnvesteerd, nvdr). Zulke mensen nemen enorme initiatieven om hun middelen ter beschikking te stellen voor nieuwe activiteiten. Zij weten wat de uitdagingen en de kansen zijn. Als ik ooit nog iets doe, zijn dat zeker mensen met wie ik zou spreken.”

Plannen uitvoeren

“Het einddoel van al wat ik doe is dat we alle mensen een zo lang en gezond mogelijk leven kunnen geven. Shoot for the moon dus. Ik weet het, misschien is het een droom of een utopie, maar hoe kun je beslissingen nemen als je geen einddoel hebt? Wij hebben de technologische mogelijkheden om een push te doen op alle domeinen, onder meer dankzij artificiële intelligentie. Alleen missen we op een of andere manier de stoutmoedigheid, die no dream is too high, om die extra stap te doen. Ik heb dat geprobeerd.”

“Jammer genoeg zijn we niet voldoende ambitieus in Europa. Europa brengt bij wijze van spreken raketten tot in een baan om de aarde, maar ze hebben niet genoeg brandstof om naar de maan te gaan, laat staan naar Mars. Dat maakt dat mensen met grote ambitie vrij snel met de neus op de feiten gedrukt worden. Dat gebrek aan langetermijnvisie is de ziekte van deze tijd. Wij moeten in de politiek, in de instellingen en in de ondernemingen meer aan zelfreflectie doen. Ik kom vaak in China, en ik ben regelmatig in Singapore, waar ik de overheid adviseer in innovatie. Het minste wat je van die landen kunt zeggen, is dat ze plannen hebben en die ook uitvoeren.”

“Al mag Vlaanderen zeker niet klagen. Als je ziet wat we al hebben neergezet in biotech, is het glas meer dan halfvol. Maar ik blijf het jammer vinden dat het aantal echt grote ondernemingen eerder beperkt is. Galapagos is een uitzondering, en argenx komt daar nu oververdiend bij. In de Verenigde Staten heb je door de grotere fondsen toch nog altijd meer ambitie.”

Nachtmerriescenario

“In de zomer van 2014 kreeg ik een telefoontje van Peter Piot (de voormalige directeur van Unaids en een wereldautoriteit in gezondheidszorg, nvdr). Hij zei dat de ebolacrisis in West-Afrika een veel groter probleem was dan iedereen dacht. Idylla leek mij daar fantastisch geschikt voor. Toen heb ik een klein beetje druk moeten zetten in het team en de raad van bestuur van Biocartis om een ebolatest voor Idylla te ontwikkelen” ( lacht).

“Ik ben dan naar Sierra Leone getrokken met Idylla en een prototype van onze test om midden in die ebolacrisis te zijn. Ik ben viroloog van opleiding en volg al veertig jaar zulke uitbraken. Ik wilde zelf zien hoe daar in de 21ste eeuw mee werd omgegaan, en ik was gechoqueerd. Ik arriveerde er in januari 2015, toen de lijken letterlijk aan de voordeur van de ziekenhuizen lagen.”

“Al die westerse hulp is goedbedoeld, maar ooit loopt dit slecht af. Het heeft 7 miljard dollar gekost om de ebolacrisis in West-Afrika op te lossen. De economische neveneffecten zijn enorm. In de 20ste eeuw zijn al meer mensen gestorven door infectieziektes dan in alle militaire conflicten samen. En toch is deze maatschappij niet voorbereid op zulke uitbraken, die een steeds groter probleem gaan worden. Afrika stevent af op 1,2 miljard mensen, waarbij miljoenen jongeren naar de centra trekken en in die steden zorgen voor de grootste densiteit die de menselijke beschaving ooit gekend heeft.”

“Zo’n massale ziekte-uitbraak is het nachtmerriescenario, en het zal gebeuren. En dan zijn wij onvoldoende voorbereid. Dus moeten we van reactieve crisismode overschakelen naar een preventieve en proactieve modus van paraatheid. Zodra een crisis bedwongen is, blijft nu bijna nooit iets over van die westerse hulp. De teams vertrekken en wachten op de volgende crisis, waarna alles opnieuw vervoerd moet worden. Denk je in dat er in Europa een uitslaande brand is en wij iemand moeten opbellen in de Verenigde Staten om met brandweerwagens af te komen. Zo gaat dat er nu toe met die hulp. Wij hebben lokale brandweermannen nodig.”

Van ziektezorg naar gezondheidszorg

“Ik besefte dus dat we meer nodig hebben dan Idylla. Op het vliegtuig tijdens de terugreis heb ik op een servetje de eerste schets gemaakt van een soort mobiel labo op een vrachtwagen. Hopelijk word ik ooit grootvader, maar wat moet ik mijn kleinkinderen antwoorden als ze ooit geconfronteerd worden met zo’n grote uitbraak en me vragen: ‘Jij was toch viroloog, wat is er toen aan gedaan?’ Ik kon niet leven met het idee dat ik niks zou hebben geprobeerd. Ik heb daarom samen met Peter Piot en mijn zoon Steven de Praesens Foundation opgericht. Steven en zijn partner Aurelie Cappuyns hebben de dagelijkse leiding. Met die stichting willen we geld ophalen om sneller te reageren en te superviseren in gebieden die regelmatig met epidemieën te kampen hebben. Heel belangrijk is dat we met lokale Afrikaanse partners werken. Congo was een optie, maar toen kwamen we in contact met het Institut Pasteur in de Senegalese hoofdstad Dakar.”

“We hebben een eerste truck omgebouwd tot een mobiel labo, waar we acht Idylla’s inbouwden. We hebben er in Senegal 7000 kilometer mee afgelegd en het getest in de meest afgelegen dorpjes. In een volgende versie kan de cabine afgekoppeld worden. Een druppel op een hete plaat? Net om die opmerking te vermijden is overeengekomen met het Institut Pasteur dat bij een uitbraak in een naburig land het voertuig mét het door ons opgeleide team ter beschikking wordt gesteld. Het instituut heeft intussen dat eerste mobiele labo gekregen. Praesens leidt de mensen op om die te bedienen. Ons uiteindelijke doel is overbodig te zijn.”

“Ik heb vruchteloos geprobeerd een beurs te krijgen. Het probleem met internationale hulp is dat het vaak soloprojecten zijn: eentje voor malaria, een voor tbc, een voor hiv. Maar ik zie dit als een totaalproject. Ik heb dus tot nu toe gewerkt met eigen middelen, een paar honderdduizend euro’s, en ik heb enkele anonieme sponsors. Ik ben nog een klein beetje aandeelhouder in Galapagos en uiteraard ook in Biocartis. Daardoor kan ik dit doen. Mijn middelen zijn beperkt, maar we zien deuren opengaan, vooral sinds een symposium met het Institut Pasteur in Dakar in mei. We hebben contact met de Gates Foundation en een partnerschap met de Chan Zuckerberg Biohub (een medische onderzoeksorganisatie die werd opgericht met de steun van Facebook-baas Mark Zuckerberg en zijn vrouw Priscilla Chan, nvdr).”

“Ik ben nu ook bezig met twee ondernemingsprojecten. Een onderneming beginnen is de beste garantie dat een product of een technologie echt op de markt komt. Het enige wat ik erover kwijt kan, is dat het in het domein van de gezondheidsinformatie zal zijn. Hoe kunnen we met nieuwe technologie de diagnostische informatie verwerken? Als we echt van ziektezorg naar gezondheidszorg willen gaan, moeten we ziektes nog vroeger opsporen, intercepteren voor de ziekte zich manifesteert. We moeten daarvoor meer kunnen halen uit de massa medische data en artificiële intelligentie. Ik heb daarover enkele ideeën. Sommige aspecten zal ik doen met imec. Maar ik heb niet meer de tijd, en misschien ook niet de energie, om van die ondernemingen opnieuw CEO te zijn.”